Każdy człowiek wykonuje bezwiednie wiele ruchów. Drapiemy się, poprawiamy włosy, stukamy palcami, ale nie uważamy się z tego powodu za osoby chore. Dzieci niczym się pod tym względem nie różnią. Co więcej, ich układ nerwowy jest wrażliwszy niż u dorosłych, więc podekscytowane, zdenerwowane lub przestraszone wiercą się jeszcze bardziej. Jeżeli jednak jakiś konkretny ruch zaczyna się powtarzać i utrzymuje się także wtedy, gdy nie dzieje się nic niezwykłego, wówczas powinno to obudzić nasza czujność. Gdy dziecko powtarza jeden ruch (czynność) typu: mruganie, pochrząkiwanie, pokasływanie, poruszanie nosem albo drapanie wielokrotnie w ciągu dnia, powinniśmy ustalić, czy jest tego jakaś konkretna, fizyczna przyczyna. Warto skontrolować, czy te stany nie są spowodowane infekcjami, alergią lub po prostu suchym powietrzem w mieszkaniu, zaś mrużenie oczu i marszczenie czoła - pogarszającym się wzrokiem. Kiedy jednak wykluczymy albo usuniemy przyczynę, a objawy nie miną, może to oznaczać, że ruchy, które na początku miały swoje uzasadnienie, utrwaliły się w postaci tików. U dzieci prawdopodobny okres występowania ruchów mimowolnych (tików) to wiek 4-5 lat. Pojawiają się więc najczęściej w wieku przedszkolnym, ale potem w większości przypadków zanikają i nie wymagają leczenia. Tikami objawia się wtedy nierozładowane napięcie nerwowe w sytuacji niedojrzałego układu nerwowego. Znamienną jest granica 12 miesięcy ich utrzymywania się. Jeśli tiki nie ustępują samoistnie, wówczas rozwijają się dalej. W pierwszym okresie są zwykle proste, a potem zaczynają się uogólniać i powoli dołączają się do nich inne objawy jak np. wokalizacje. Ten okres zwykle trwa kilka miesięcy. U niektórych chorych nie dochodzi do wystąpienia takiego pełnego zespołu objawów i mogą pozostać u nich tylko tiki proste. Początek jest często nieuchwytny, zwykle nie związany z żadnym zdarzeniem. Jak wspomniano ogromną trudność w rozpoznawaniu tików powoduje ich zmienność (w czasie i obrazie) oraz bogaty zespół objawów towarzyszących. Po burzliwym okresie początkowym obraz kliniczny tików stabilizuje się, a uważa się, że po 18- roku życia u około 50% pacjentów dochodzi do powolnego „wygaszania się” choroby. Jednak u pozostałych mogą one przetrwać, a nawet nasilić się w wieku dorosłym. W tym okresie także ich leczenie jest trudniejsze. Podłoża tików, nazywanych także ruchami mimowolnymi, najczęściej upatruje się w neurologii – w zaburzeniach pracy mózgu. Można mówić również o skłonnościach genetycznych, ale do tej pory nie wyszukanego pojedynczego genu odpowiedzialnego za rozwój ruchów mimowolnych. Z całą pewnością natomiast przyczyn można upatrywać w podłożu organicznym, a więc ściśle związanym z ciałem chorego. Nie wywołuje ich stres, choć jest on odpowiedzialny w znacznej mierze za zwiększenie częstotliwości. Ruchy mimowolne często współwystępują z ADHD, czyli z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Aby znaleźć przyczynę tików, lekarz (neurolog dziecięcy) powinien przeprowadzić szczegółowy wywiad, a także (to byłby idealne) zleci badania mózgu – tomografię komputerowa, rezonans magnetyczny oraz badanie EEG. Ponadto w dość licznych doniesieniach podkreśla się, że przyczyn tików u dzieci należy szukać w diecie (np. mleko), ogólnym stanie zdrowia, przyjmowanych lekach, suplementach diety, pasożytach układu pokarmowego (często grzybica), zatruciach toksynami i metalami ciężkimi.
Należy podkreślić, że tiki mogą niekiedy sprawiać wrażenie czynności celowych, ale ich powtarzanie się i stereotypowość świadczą o ich chorobowym podłożu. Najwięcej jednak negatywnych emocji wśród otoczenia sprawiają tiki tzw. wokalne (lub tiki ruchowe z wokalizacją). Tiki wokalne można podzielić na:
- proste (sapanie, pochrząkiwanie, pogwizdywanie, cmokanie, wąchanie, głośne wydychanie powietrza, mruczenie itd.)
- złożone, kiedy chory wypowiada w sposób przymusowy całe słowa lub zdania. Często ma to charakter tzw. koprolalii (wypowiadanie wulgarnych słów i zdań).
Jeśli nie uświadomimy sobie, że u dziecka jest to wyraz choroby, możemy podejrzewać, że jest źle wychowane lub emocjonalnie niezrównoważone. Wykonanie ruchu czy wypowiedzenie zdania przynosi choremu rodzaj ulgi, poczucie rozładowania napięcia. Niekiedy ruch ciała jest poprzedzony uczuciem pieczenia, palenia, napięcia mięśniowego, które rozładowuje się przez wykonanie tiku. Zjawisko to występuje u prawie 80 proc. pacjentów z tikami. Jeśli te doznania dotyczą określonej części ciała, mówimy nawet o tikach czuciowych.Rozpoznanie tików utrudnia zmienność ich pojawiania się. Nasilanie się tików w stanach napięcia emocjonalnego, zdenerwowania, oczekiwania na wykonanie zadania jest prawie regułą i może być przez rodziców czy opiekunów tłumaczone „nerwowością” dziecka. W obecnie przyjętych klasyfikacjach chorób (ICD10) wyróżnia się kilka podgrup zaburzeń tikowych:
- F95.0 - Tiki przemijające
Odpowiadają one ogólnym kryteriom tików, ale nie utrzymują się dłużej niż 12 miesięcy. Przejawiają się na ogół w mruganiu oczami, grymasach twarzy lub potrząsaniu głową.
- F95.1 - Przewlekłe tiki ruchowe lub głosowe (wokalne)
Spełniają ogólne kryteria tików typu ruchowego lub głosowego (ale nie jednocześnie), mogą być proste lub częściej złożone oraz trwają dłużej niż rok.
- F95.2 - Zespół tików głosowych i ruchowych (zespół Giles de la Tourette)
Zespół ten charakteryzuje się współistnieniem licznych tików ruchowych z jednym lub kilkoma tikami głosowymi, które nie muszą pojawiać się równocześnie. Występujących wielokrotnie w ciągu dnia, bez przerw (tzw. remisji), trwających dłużej niż rok i mających początek przed 18. rokiem życia. Zaburzenie ulega zwykle zaostrzeniu w wieku młodzieńczym i ma tendencję do utrzymywania się w życiu dorosłym. Tiki głosowe cechują się eksplozywnym powtarzaniem takich objawów, jak pochrząkiwanie, mruczenie, obsceniczne słowa lub zdania. Niekiedy towarzyszy temu echopraksja gestów, które mogą mieć charakter obsceniczny (kopro praksja).
- F95.8 - Inne tiki
- F95.9 - Tiki, nie określone
Należy wspomnieć o innych chorobach, wymagających różnicowania z tikami. Tiki należy odróżniać od innych ruchów:
- mimowolnych np. pląsawiczych (ruchy mają tu charakter długotrwały, taneczny, płynny – najczęstszą przyczyną ich występowania jest choroba Huntingtona lub objaw uboczny stosowania leków z grupy tzw. neuroleptyków).
- dystonicznych (ruchy dłużej trwające lub wręcz utrwalone jak kurcz powiek, kręcz karku czy kurcz pisarski), połowiczego kurczu twarzy (dość szybkie niekiedy i przypominające tiki ruchy mięśni jednej połowy twarzy, powodujące zamykanie oka czy „ściąganie” mięśni policzka).
- mioklonicznych (mioklonie to także szybkie, krótkotrwałe, mimowolne i nie poddające się kontroli ruchy), ich napadowy charakter i krótkotrwałość występowania może nasuwać niekiedy podejrzenie napadów padaczkowych
- zespole niespokojnych nóg dość częste, a zadziwiająco rzadko rozpoznawanym schorzeniu (występującym głównie u dorosłych) – . W zespole tym obserwuje się ruchy kończyn dolnych, występujące szczególnie po położeniu się do łóżka. Ruchy te są spowodowane nieprzyjemnymi doznaniami (mrowienie, palenie) w kończynach dolnych. Poruszanie kończynami lub chodzenie przynosi ulgę.
Rodzaj leczenia zależy wówczas od diagnozy. Tiki wywoływane lękiem można łagodzić środkami uspokajającymi, wynikające z nieumiejętności radzenia sobie ze stresem terapiami werbalnymi lub neuroterapią, a powstałe na skutek urazów czy problemów z układem nerwowym – środkami poleconymi przez lekarza czy neuropsychologa (również neuroterapia). Należy pamiętać, że leczenie występujących objawów, bez odkrycia ich źródła, prawdopodobnie nie okaże się skuteczne ani trwałe.
T I K I
Jeśli nasza odpowiedź nie satysfakcjonuję Cię, skonkretyzuj pytanie i przeslij je z zakładki "KONTAKT".